Një studim i botuar së fundmi ka zbuluar një proces tektonik pak të njohur që zhvillohet nën Rrafshnaltën Qendrore të Anadollit të Turqisë , ku një pjesë e kores së Tokës po “pikon” thellë në brendësi të planetit. Ky fenomen i rrallë, i njohur si pikimi litosferik, shton një shtresë të re kompleksiteti në mënyrën se si shkencëtarët e kuptojnë tektonikën e pllakave – jo vetëm në Tokë, por potencialisht edhe në trupa të tjerë planetarë.
Studimi, i botuar në Nature Communications, përqendrohet në pellgun e Konyas, një depresion topografik i vendosur në Turqinë qendrore. Duke përdorur të dhëna satelitore dhe sizmike , shkencëtarët vunë re një “karakteristikë rrethore” ku korja duket se po fundoset. Poshtë pellgut, ata gjetën një anomali sizmike dhe një kore të trashur – prova të forta të materialit të dendur që grumbullohet në mantelin e sipërm.
Autorja kryesore Julia Andersen, një gjeofizikane në Universitetin e Torontos, shpjegoi se kjo anomali tregonte për “një pikëzim të mundshëm litosferik të mantelit “. Në thelb, korja e rëndë e poshtme ka filluar të rrjedhë poshtë si një substancë viskoze, duke formuar një njollë që lëviz ngadalë, si mjaltë, që tërheq sipërfaqen poshtë me vete. Pasi kjo njollë e shkrirë shkëputet, korja tërhiqet, duke bërë që toka sipër të fryhet lart.
Rrafshnalta Qendrore e Anadollit është ngritur ngadalë për miliona vjet, duke fituar rreth një kilometër në lartësi gjatë 10 milionë viteve të fundit. Por çuditërisht, ndërsa rajoni më i gjerë vazhdon të ngrihet, pellgu i Konyas po sillet ndryshe – po fundoset me rreth 20 milimetra në vit. Ky kontrast i çoi studiuesit në përfundimin se një pikëzim dytësor litosferik po ndodh në pellg, i pavarur nga ngjarja e mëparshme e ngritjes.
Sipas Russell Pysklywec, gjithashtu i Universitetit të Torontos, pika origjinale ka të ngjarë të ketë shkaktuar “ngjarje të mëvonshme bijë” diku tjetër në rajon. Ai përshkroi se si “ndërsa litosfera trashej dhe pikonte poshtë rajonit, ajo formoi një pellg në sipërfaqe që më vonë u ngrit kur pesha poshtë u thye dhe u fundos në thellësitë më të thella të mantelit”. Ky proces duket se po përsëritet , duke formuar tani një pikëzim sekondar më të vogël nën Konya.
Për të verifikuar gjetjet e tyre, ekipi i kërkimit rikrijoi procesin e pikimit në një mjedis laboratorik të kontrolluar. Duke përdorur polidimetilsiloksan, një polimer silikoni ngjitës, ata replikuan konsistencën ngjitëse të mantelit të poshtëm të Tokës. Manteli i sipërm u modelua duke përdorur një përzierje të të njëjtit polimer dhe argjilë, ndërsa një përzierje sferash qeramike dhe rëre silici formoi koren e simuluar.
Ata futën një farë të dendur në shtresën e sipërme të mantelit për të filluar pikimin. Brenda dhjetë orësh, një pikëz viskoze ishte formuar dhe filloi të binte. Afërsisht 50 orë pas fillimit të eksperimentit, u zhvillua një pikëzim sekondar. Studiuesit vunë re se edhe pa ndonjë lëvizje horizontale, ky pikëzim sekondar arriti të “tërheqë koren poshtë dhe filloi të krijojë një pellg”. Kjo ofroi prova të qarta se këto procese mund të ndodhin në izolim vertikal, thellë nën sipërfaqe.
Gjetjet nuk ndikojnë vetëm në kuptimin tonë për Tokën. Studiuesit shohin paralele në formacione të tjera gjeologjike – më së shumti në Pellgun Arizaro në Malet e Andeve të Amerikës së Jugut. Mekanizma të ngjashëm mund të kenë kontribuar në formimin e tij, duke sugjeruar që pikimi litosferik nuk është unik për Turqinë.
Më gjerësisht, studimi hap derën për të shqyrtuar aktivitete të ngjashme gjeologjike në planetë të tjerë si Marsi dhe Venusi, ku tektonika sipërfaqësore ndryshon, por dinamika themelore e mantelit besohet të jetë e krahasueshme.
and then